Zespół jelita drażliwego (ang. IBS) jest najczęściej diagnozowanym zaburzeniem czynnościowym jelit, który charakteryzuje się nawracającymi epizodami objawów żołądkowo-jelitowych, których przyczyna nie jest do końca poznana. Najczęstsze objawy to ból brzucha, wzdęcia, zaparcia i / lub biegunka. O zespole jelita drażliwego więcej pisałam w tym artykule.
Wiele osób cierpiących na IBS wiąże pojawienie się objawów lub ich zaostrzenie z niektórymi pokarmami, stąd jedzenie jest głównym problemem dla pacjentów z IBS [1].
Za złoty standard postępowania dietetycznego obecnie uznaje się dietę z ograniczeniem FODMAP (z ang.: low FODMAP). Protokół diety low FODMAP został stworzony przez Australijskich naukowców (z Monash University) w celu łagodzenia objawów zespołu jelita nadwrażliwego. Wyniki badań nad skutecznością diety o niskiej zawartości FODMAP pokazują, że pacjenci przestrzegający tej diety doświadczyli istotnego zmniejszenia bólu i wzdęć brzucha w porównaniu z pacjentami otrzymującymi dietę tradycyjna [1].
FODMAP oznacza specyficzne krótkołańcuchowe węglowodany, które są wolno wchłaniane w jelitach lub w ogóle nie ulegają strawieniu w jelicie cienkim powodując dokuczliwe objawy. Dlatego dieta LOW FODMAP eliminuje produkty będące ich źródłem.
FODMAP oznacza:
- Fermentujące
- Oligosacharydy – (tzw. FOS i GOS) m.in. żyto, pszenica, cebula, czosnek, rośliny strączkowe
- Disacharydy – laktoza, czyli produkty mleczne zawierające laktozę
- Monosacharydy – fruktoza znajdująca się w owocach oraz miód i… syrop glukozowo-fruktozowy
- A – „and” – „i”
- Poliole – sorbitol, mannitol oraz alkohole cukrowe (ksylitol, erytrytol), które znajdują się w niektórych owocach czy warzywach, ale też stosowane są jako substancje słodzące.
Dieta o niskiej zawartości FODMAP nie jest to „dieta na całe życie”, ale podejście do radykalnego zmniejszenia spożycia FODMAP poniżej poziomu, wywołującego objawy czynnościowe jelit, a następnie etapowy proces przywracania i personalizacji.
| Kategorie FODMAP | Przykłady głównych źródeł |
|---|---|
| Oligosacharydy: Fruktany (oligofruktoza, inulina, frukto-oligosacharydy) Galaktooligosacharydy (rafinoza, stachioza) | Pszenica, żyto, cebula, czosnek, karczoch, niskotłuszczowe produkty mleczne Rośliny strączkowe, rośliny strączkowe, niektóre orzechy |
Disacharyd – Laktoza | Mleko i produkty mleczne |
| Monosacharyd – Fruktoza | Mango, figa, miód, fruktozowy syrop kukurydziany, słodzik w produktach mlecznych, dżem |
| Poliole – Sorbitol Mannitol Laktitol, ksylitol, erytrytol, maltitol |
jabłko kalfior, grzyby guma bez cukru |
Ponieważ produkty FODMAP stanowią bardzo dużą część naszego jadłospisu, protokół diety ubogiej w FODMAP powinien być przeprowadzany pod kontrolą dietetyka, tak aby dostosować wartość energetyczną diety, wprowadzić odpowiednie zamienniki nie zawierających FODMAP oraz niedoprowadzić do niedoborów. Jak się już domyślasz, tych produktów jest bardzo dużo, ale to nie oznacza że już na zawsze będziesz musiał wyeliminować te produkty z diety. Zazwyczaj jest tylko kilka rodzajów FODMAP, które szkodzą danym osobą. Część osób będzie gorzej tolerowała fruktany (oligosacharydy), które znajdziemy m.in. w pszennym pieczywie, daktylach, czosnku, czy cebuli, ale może bardzo dobrze tolerować np. laktozę (disacharyd), którą znajdziemy większości nabiału. Co więcej ważne są również ilości. Być może po niewielkiej ilości pieczywa czujesz się dobrze, ale gorzej kiedy wpadnie kilka bułeczek za dużo.
LOW FODMAP krok po kroku…
Dieta o niskiej zawartości FODMAP (LOW FODMAP) składa się z trzech etapów: eliminacji, reitrodukcji i personalizacji.
- Faza pierwsza oznacza eliminację produktów będących źródełem FODMAP. Jest to najbardziej restrykcyjna część diety, dlatego że należy ograniczyć bardzo dużą część produktów, które stanowią nasze główne źródło węglowodanów. Z założenia, w momencie wykluczenia wszystkich produktów FODMAP objawy powinny ustąpić lub istotnie zmniejszyć nasilenie. Nie działa to oczywiście z dnia na dzień, organizm potrzebuje trochę czasu. Znajdą się również osoby, które nie do końca zauważą zmianę po zastosowaniu tej diety. Natomiast pozostaje zadać pytanie czy na pewno nic nie zostało przeoczone, ponieważ produkty FODMAP mogą znaleźć się też w lekach (laktoza), przyprawach, gumach do żucia itp. W ramach ograniczenia wielu produktów ważne jest aby dieta była prowadzona przez dietetyka, który skomponuje maksymalnie odżywczy jadłospis. Ta faza trwa zazwyczaj ok. 4 tygodnie i nie powinna trwać dłużej ponieważ wpływa na zmianę mikroflory żołądkowo-jelitowej i często jest niedoborowa.
- Faza reintrodukcji to faza ponownego wprowadzania produktów będących źródłem FODMAP. Celem tej fazy jest identyfikacja, które FODMAP mogą być spożywane bez nasilania objawów IBS. Etapowo wprowadza się kolejne rodzaje FODMAP, zwiększając ich ilość i obserwując objawy. Tutaj każdy szczegół ma znaczenie. Istotne jest odpowiednie dobranie produktu do sprawdzania, zwiększanie jego ilości, a następnie kilku dniowa przerwa od przetestowania kolejnego produktu. Jeśli nie występują objawy po spożyciu danego produktu, uznaje się że można wprowadzić do do diety (ale dopiero po zakończeniu testowania kolejnych produktów). W przypadku zaostrzenia objawów pacjent będzie w stanie ustalić, czy należy całkowicie unikać danej grupy pokarmowej (np. W przypadku wystąpienia ciężkich objawów w dniu 1), czy też sporadycznie można tolerować małe porcje (np. Gdy objawy łagodne występują tylko w dniu 3).
- Faza personalizacji polega na zbudowaniu indywidualnej „zmodyfikowanej diety FODMAP”, w której ogranicza się tylko te produkty bogate w FODMAP, które wywoływały objawy ze strony układu pokarmowego. Jest to określane jako etap personalizacji FODMAP, ponieważ ilości i rodzaje FODMAP, które można spożywać, różnią się w zależności od indywidualnej tolerancji produktów zidentyfikowanych podczas etapu ponownego wprowadzenia [2].
Objawy po spożyciu danych produktów mogą ulegać zmianie. Na samym początku leczenia i wprowadzania diety, negatywna reakcja może być na bardzo wiele produktów. Jednak z czasem przestrzegania odpowiedniej diety oraz suplementacji, odbudowywania mikroflory jelitowej, regeneracji jelit, tłumieniu stanów zapalnych w obrębie jelit, można zauważyć że lepiej są tolerowane produkty, które wcześniej dawały dokuczliwe objawy.
Poza indywidualną tolerancją produktów FODMAP istotne jest również przestrzeganie diety lekkostrawnej, niskoprzetworzonej oraz picie odpowiednio dużej ilości
Dieta LOW FODMAP nie jest dietą łatwą, ponieważ wymaga bardzo dużego zaangażowania ze strony pacjenta, ale nie oznacza to, że jest niemożliwa. Jej zdecydowaną zaletą jest to, że jest to tylko pewien etap, który prowadzi do znacznego polepszenia jakości życia.
Poniżej zamieszczam listę produktów w podziałem na zawartość FODMAP. Niestety obecnie nie dysponujemy polską listą z zawartością FODMAP a poniższa klasyfikacja została stworzona na podstawie bazy amerykańskiej. Można pobrać aplikację na telefon „Monash University Low FODMAP Diet”, w której produkty są sklasyfikowane do trzech grup o dużej, średniej i małej zawartości FODMAP (z uwzględnieniem ilości).
Jeśli cierpisz z powodu problemów jelitowych lub być może zdiagnozowano u Ciebie zespół jelita drażliwego i nie potrafisz poradzić sobie z dokuczliwymi objawami, skontaktuj się ze mną a pomogę Ci dostosować dietę i suplementację, tak aby poprawić Twoje zdrowie i komfort życia.
Wybrana bibliografia:
- Emma Altobelli, Valerio Del Negro, Paolo Matteo Angeletti, and Giovanni Latella Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis, Nutrients. 2017 Sep; 9(9): 940
- K. Whelan L. D. Martin H. M. Staudacher M. C. E. Lomer: The low FODMAP diet in the management of irritable bowel syndrome: an evidence‐based review of FODMAP restriction, reintroduction and personalisation in clinical practice, Journal of Human Nutrition and Dietetics, 2018